गौतम बुद्ध कठघरामा उभिँदा…

एक दिन बाटामा हिँड्दै गर्दा उनले एक वृद्धलाई देखे, अनि उनमा विरक्तभाव उत्पन्न भयो । एक दिन उनले बाटामा एक रोगीलाई देखे, फेरि उनमा विरक्ति बढ्यो । एक दिन त घाटतर्फ लैजाँदै गरिएको मूर्दालाई देखे, उनीभित्रको विरक्तभाव झन् उत्कर्षमा पुग्यो ।

अनि एक दिन गृहस्थ त्यागेर हिँडेको भिक्षुलाई बाटोमा देखेपछि वैराग्य उत्पन्न भएर उनले पनि भिक्षु बन्ने निर्णय गरे ।

कपिलवस्तु राज्यका तत्कालीन भावी राजा सिद्धार्थ गौतमले वैराग्य उत्पन्न भएर दुःखको कारण खोज्न दरबार छाडी हिँड्नुका यी चार कारण हुन् भन्ने धारणा  सबैको मनमा प्रवेश गराइएको छ ।

यी कारणले भन्दा पनि सिद्धार्थ गौतमलाई तत्कालीन कपिलवस्तु राज्यले देश निकाला गरेको थियो, त्यही भएर दरबार छाडी उनी वैरागी भएर हिँडेका थिए ।

देश निकालामा परेको ब्यक्ति कालान्तरमा दुःखको कारण र दुःखको निवारणका उपायहरु पत्ता लगाएर संसारलाई सम्यक सन्देश दिने गौतम बुद्ध भएर निस्के ।

सिद्धार्थ गौतमको देश निकाला

त्योबेला कपिलवस्तु राज्य र कोलिय राज्यबीच बेला–बेलामा रोहिणी नदीको पानी बाँडफाँटको विषयलाई लिएर झगडा पर्थ्यो । यही विषयले निक्कै ठूलो युद्धको अवस्था निम्तो दिइरहेको थियो । कपिलवस्तु राज्यको सङ्घले कोलियहरुविरुद्ध युद्धको प्रस्ताव पारित गर्दा सिद्धार्थ गौतम त्यसको विपक्षमा उभिए । तर, कपिलवस्तुको त्योबेलाको नियम निक्कै कडा थियो ।

त्यस समय सिद्धार्थ गौतम पनि कपिलवस्तु सङ्घका सदस्य थिए, अहिलेको संसद सदस्यजस्तै । कपिलवस्तुको सङ्घमा कोलियहरुलाई सदाका लागि पन्छाउन युद्धको प्रस्ताव ल्याइँदा सिद्धार्थ गौतम लगायत केही सङ्घ सदस्यहरु युद्धको विपक्षमा उभिए । तर, युद्धविरोधीहरु अल्पमतमा परे ।

युद्धविरोधीहरुको नेतृत्व सिद्धार्थले गरेका त थिए, तर सङ्घको बहुमतले युद्ध गर्ने निर्णय गरिसकेपछि अन्य युद्धविरोधी सङ्घका सदस्यहरु पनि युद्धको पक्षमा समाहित भइसकेका थिए । अब सिद्धार्थ एक्लै परे ।

त्योबेलाको कपिलवस्तुको नियमअनुसार बहुमत पक्षले पारित गरेको निर्णय अल्पमत पक्षले पनि शिरोधार्य गर्नुपथ्र्यो । तर उनले आफ्नो अडान छाडेनन्, उनी एक्लै भए पनि युद्ध खराब हो भन्दै यसको विपक्षमा उभिइरहे । त्योबेलाको नियमअनुसार बहुमतको निर्णय नमाने मृत्यूदण्डको सजायको भागिदार हुनुपथ्र्यो । यसअनुसार सिद्धार्थले मृत्यूदण्ड पाउने अवस्था आइपर्न लागेको थियो ।

तर, सिद्धार्थको ससुराली कोशल राज्य थियो । कपिलवस्तुको शाक्य सङ्घ कोशल गणराज्यअन्तरगत नै पथ्र्यो । सिद्धार्थलाई मृत्युदण्ड दिइहाले कोशल राज्यसँगको पारिवारिक सम्बन्धका कारण कपिलवस्तुमा आन्तरिक विद्रोह वा कोशल राज्यको हस्तक्षेप हुने सम्भावना पनि उतिकै प्रबल थियो । यो कुरा कपिलवस्तुका सङ्घ सदस्यहरुलाई राम्रोसँग थाहा थियो, तर कपिलवस्तुको आन्तरिक नियमलाई पनि लागू गर्नुपर्ने बाध्यता छँदैथियो ।

त्यसैले कपिलवस्तु सङ्घले सिद्धार्थलाई मृत्युदण्ड दिने निर्णय कार्यान्वयन गरिहाल्न सकेन । बरु लौरो पनि नभाँचिने, सर्प पनि नमर्ने नीतिअनुसार सङ्घले सिद्धार्थ गौतमलाई देश निकाला गर्ने निर्णय गर्‍यो ।

सिद्धार्थ आफैं राजा शुद्धोधनका छोरा थिए । सङ्घले बहुमतबाट गरेको निर्णयविरुद्ध राजा पनि जान सक्दैनथे । राजा स्वयम् सङ्घको निर्णयप्रति बफादार हुनुपथ्र्यो । अन्ततः राजा शुद्धोधनका छोरा राजकुमार सिद्धार्थ गौतम कपिलवस्तु राज्यबाट देश निकालामा परे ।

सङ्घले गरेको निर्णय शीरोधार्य गर्दै सिद्धार्थ गौतम रातको समय पारेर देश छाडेर हिँडे ।

केही दिनअघि मात्र सिद्धार्थलाई पुत्रलाभ भएको थियो । आफ्नी जीवनसाथी यशोधरा, नवशिशु पुत्र राहुल, बुबा राजा शुद्धोधन र सानी आमा प्रजापति गौतमी र राजदरबार छाडेर रातको समय आफ्ना सारथी साथी, छन्न र कन्थक नामको घोडाका साथ कपिलवस्तु नगरबाट उनी बाहिर निस्केका थिए ।

सिद्धार्थ गौतम यसरी राजदरबार छाडेर वैरागी भएर निस्कनुलाई बौद्धग्रन्थहरुमा महाभिनिष्क्रमण भनिएको छ ।

बुद्धलाई व्यभिचारको बात लाग्दा

ध्यान विधिबाट सिद्धार्थ गौतमले ज्ञान प्राप्त गरे । चार आर्यसत्य र अष्टाङ्गिक मार्ग उनले प्राप्त गरेको ज्ञान थियो । यहाँ दुःख छ, दुःखको कारण तृष्णा हो, कारण भएरै दुःखको निवारण पनि छ । दुःखको निवारणका लागि आठ वटा मार्ग अपनाउन सके मानिस दुःखबाट मुक्त हुन्छ भन्ने ज्ञानलाभ उनलाई भयो ।

उनले पत्ता लगाएको आठवटा मार्ग हुन्– सम्यक दृष्टि, सम्यक सङ्कल्प, सम्यक वचन, सम्यक कर्म, सम्यक आजीविका, सम्यक व्यायाम, सम्यक स्मृति र सम्यक समाधि ।

हरेक कर्म ठिक्कले गर्नुपर्छ, यसो गरिए मानिस दुःखबाट मुक्त हुन्छ भन्ने ज्ञान सिद्धार्थ गौतमले पाए ।

उनले सम्यक दृष्टिअन्तरगत हिंसा, चोरी, व्यभिचार नगर्नु, झुट र कटु वचन नबोल्नु, चुक्ली नखेल्नु, गलत दृष्टि नराख्नु अनि बकवास, लोभ र प्रतिहिंसा नगर्नु, यसो गरिए दुःखबाट मुक्त हुन सकिन्छ भन्ने उपाय पत्ता लगाए ।

त्यसपछि सिद्धार्थ गौतम बुद्धको रुपमा प्रख्यात भए । उनको उपदेश सुन्ने अनि प्र्रवज्या लिई भिक्षु बन्नेहरुको सङ्ख्या पनि दिनानुदिन बढ्दै जान थाल्यो ।

तर, बुद्धको इष्र्या गर्नेहरु पनि त्यसबेला प्रशस्तै थिए । उनका काकाका छोरा देवदत्त पनि बुद्धको इष्र्या गर्ने र उनीमाथि अनेक षडयन्त्र रचना गरी दुःख दिने काममा सक्रिय थिए । बुद्धको पटक–पटक हत्या गर्ने प्रयास पनि भएको थियो । यी सारा ब्यवधानहरु पार गर्दै बुद्ध ठाउँ–ठाउँमा उपदेश दिँदै हिँडिरहेका थिए ।

त्यसैबेला अचानक एकजना महिला देखा परिन् ।

भक्तहरुलाई उपदेश दिएर बुद्ध आफ्नो साथमा रहने भिक्षुहरुसँग फर्कने बाटामा प्रायः साँझतिर हरेक दिन ती महिला देखा पर्थिन् । हरेक दिन उनको पेट बढ्दै गएको देखा पर्दै जान थालेको थियो । ती महिलाले आफू आमा बन्न लागेको र आफ्नो पेटको बच्चा बुद्ध हुन् भन्ने हल्ला फैलाउन थालिन् ।

बुद्धले भिक्षुहरुलाई सकभर महिलालाई नहेर्नु र हेरे पनि नराम्रो दृष्टिकोणले नहेर्नु भन्ने उपदेश दिने गरेका थिए । गृहस्थ जीवन त्यागेर प्रवज्या लिई भिक्षु बनिसकेकाहरुले कुनै नारीसँग यौनसम्बन्ध राख्ने कल्पना पनि गर्न सकिन्नथ्यो ।
सांसारिक जीवनबाट वैराग उत्पन्न भएर भिक्षु भएकाहरु कामवासनाबाट मुक्त हुनुपर्ने शील बुद्ध शासनमा थियो ।

अझ त्यसमा पनि बुद्धमाथि नै ब्यभिचारको आरोप लागेको चर्चाले ब्यापकता लिँदै गयो । समाजमा बुद्धबारे चलेको यो चर्चा फैलँदै गइरहँदा मानिसहरु जिब्रो काढ्न थाले । बुद्धको अनुशासन पालनामाथि बज्रिएको यो एक प्रकारको ठूलो बज्रपात थियो ।

बुद्धमाथि यसै विषयमा भिक्षुहरुले समेत आशंका गर्दै प्रश्न उठाउन थाले । तर, बुद्धमा पटक्कै विचलन आएको थिएन । उनी उस्तै शान्त, शालीन र धीर थिए ।

उनले आफूमाथि आइपरेको प्रश्नको जवाफ दिनैपर्ने भयो ।

आफूमाथि खडा भएको प्रश्नबाट उत्पन्न हुन पुगेको न्यायको कठघरामा उभिन उनी तयार भए र ती महिलालाई बोलाउन पठाए । ती महिलाले बुद्धसम्मुख आएर आफूले पेट बोकेको र बुद्धसँगको सम्बन्धकै कारण यो अवस्था आइपरेको ढिपी कसिन् ।

शान्त भावमा रहेका बुद्धले भने, ‘हो, यिनको पेटमा भएको बच्चा मेरै हो । तर यिनको पेट एकपटक खानतलासी गरेर हेरौँ ।’

ती महिलाको पेट खानतलासी भयो । उनले लगाएको लुगाभित्र थाङनाहरु, काठका टुक्रा प्रयोग भएको रहेछ, जसका कारण उनले गर्भधारण गरेजस्तो देखियोस् ।

यस्तो झुट देखिएपछि बुद्धले सफाइ पाए, ती महिलाले क्षमा पाइन् । बुद्ध आफ्ना उपदेशहरुमा क्षमा र प्रायश्चितको महत्व दर्शाइरहन्थे ।

बुद्धको प्रख्यातिलाई निस्तेज तुल्याउनका लागि उनकोे बेइज्जती गर्न तम्सनेहरु पनि निस्केका थिए, त्यो समय । त्यस्ता समूहहरुले प्रयोग गरेको महिलाको नाम थियो– चिन्चा मानविका । उनलाई त्यसबेलाका जैनहरुले बुद्धविरुद्ध प्रयोग गरेको बताइन्छ ।